Force majeure

Dit was de titel van Turist voordat deze Zweedse film zijn huidige naam kreeg. Ik heb de film niet gezien maar wel een aanprijzing van een lezer gekregen en enkele recensies gelezen. Kun je die recensies niet als Prijzingen! beschouwen? En hebben die Prijzingen! niet al een betekenis voordat we de film gaan zien? Een stap verder, en vertel mij niet hoe ongeoorloofd deze stap is, en je gaat de film zien als afleiding van het schema dat de recensie je heeft geboden. Afleiding in dubbele zin, deductie en distractie.

Ongeoorloofd en gênant. Zo heb ik ooit bij wijze van grap een fictief reisverslag geschreven voor mijn zus voordat ze de Santiago-route ging lopen. 'Per aspera ad astra' was de titel van haar eigen reisverslag, en het zou goed kunnen dat mijn reisverslag tot de 'aspera' moet worden gerekend waarvan mijn zus zich moest bevrijden. Zo gênant kunnen grappen zijn.

Maar bij mannen, vooral bij mannen, denk ik, speelt vaak een 'force majeure' mee, iets dat sterker is dan henzelf, waartegen ze maar weinig weerstand hebben. Pissen in een Romeinse fontein bijvoorbeeld. Met mijn beschaafdere achtergrond zou ik zoiets nooit durven, evenmin overigens als meebetalen aan de schade die Bernini is toegebracht. Ik neem - laf en gênant - mijn toevlucht tot slechte grappen als het prijzen van iets dat al geprezen is, of nog erger, het prijzen van een film zonder dat ik de film heb gezien.

Misschien kom ik hierin overeen met de hoofdpersoon van die film. Hij zit met zijn gezin op een terras in de Alpen. Er komt een lawine aan. Instinctief besluit de man weg te rennen, waarbij hij zijn gezin in de steek laat. Uit eigen ervaring ken ik dat instinct maar al te best. Ooit zat ik met mijn toenmalige vriendin de bomen van Amelisweerd te verdedigen tegen de ME. Toen die eenmaal begon te hakken stoof ik weg, mijn vriendin achterlatend. Beschamend en zeer onheldhaftig. Kijk ik terug op de breuk met mijn vriendin die zo'n zes jaar later volgde, dan zou er enige samenhang kunnen bestaan tussen beide gebeurtenissen. Een beetje Zweeds regisseur zou mij feilloos fileren.

Het gedrag van de man zegt volgens de recensies niet alleen iets over de verhoudingen binnen het huwelijk, maar ook over de verhouding tussen mannen en vrouwen: "En Turist gaat over meer dan een huwelijk. Östlund onderzoekt de verschillen tussen man en vrouw, over instinctief gedrag en sociale conventies, en toont wat er gebeurt als een schijnbaar veilige, overzichtelijke wereld opeens wordt bedreigd", zegt Floortje Smit in de Volkskrant (19 februari). Schijnbaar veilig, dat laat raden dat die wereld nooit veilig is geweest. De innerlijke en wezenlijke onveiligheid van de relatie wordt getoond aan de hand van de blikken en het vergeten van de (zwijgende) kinderen.

Zou het kunnen dat behalve die lawine ook het gedrag van de vrouw een factor is in de onthulling van het innerlijke drama? De man Tomas ontkent de hele zaak, maar 'zijn vrouw Ebba laat hem er niet zo makkelijk mee wegkomen'. De vrouw lijkt hier toch op te treden in naam van de waarheid en gerechtigheid, ook al draagt ze daarmee bij aan de ondermijning van haar huwelijk.

Maar dan gaan we er misschien te makkelijk vanuit dat de onthulling de voornaamste inzet is van de film. In HP/De tijd komt nog een ander gezicht van de film naar voren: "Het Zweedse drama is tot in de puntjes verzorgd, en een interessante en aangrijpende casus voor ieder getrouwd stel. En dat is knap, als je je bedenkt dat de lawine die deze echtelijke crisis inluidt mogelijk de minst spectaculaire is in de filmgeschiedenis." (Kevin van Vliet, 19 februari) Tot in de puntjes verzorgd, laat dat maar aan die Zweden over. Ik vertrouw er in dit geval letterlijk blindelings op.

Ik zie, zonder hem gezien te hebben, een film voor me met prachtige Alpenlandschappen, een ideaal hotel, mooie mensen die knap spelen, een ragfijne balans tussen gêne en droge komedie. Zelfs bij de onthulling van het conflict zou mij waarschijnlijk een gevoel van triomf niet ontgaan. Triomf van de regisseur, triomf van de onthulling, triomf van de kijker die alles doorziet en herkent. De ongemakkelijkste waarheid wordt zo alsnog draaglijk gemaakt.