Gospel. Muzikale reis van kracht en hoop. Tentoonstelling Catharijneconvent Utrecht
De achtergrond van deze blogs is zwart. Het is de vraag hoe deze kleur zich verdraagt met de titel Prijzingen! Kleur is dus een belangrijk element om deze serie voort te zetten. Ik kan er vragen bij opwerpen, en dat doe ik nu eenmaal graag. Zo kan ik nu weer door met de vraag of zwart wel een kleur is, eigenlijk. Enzovoort. Zo schrijf ik meteen ook over mijn ongemak heen. Het genre prijzingen (ode) trok me een tijd lang aan omdat ik recensies niet zag zitten. Waarom iets bekritiseren als je er tegelijk aandacht voor vraagt? Waarom wil je iets aandacht geven als je het die aandacht niet waard vindt? Daarna had ik zin om met deze serie te stoppen. Ik wil graag kritisch blijven nadenken over alles.
Maar beste lezer, niet alles draait om mij. Ik ben niet altijd degene die keuzes maakt en die zich kan neerzetten op de plaats waar je diverse kanten op kunt. Zo kwam ik gisteren bij de expositie over gospel omdat vriendin Manon die had uitgekozen, met filmpjes, info en veel muziek.
Door de exit lopend vroeg Manon of ik wel intellectueel geprikkeld was. Zelf was ze lichtelijk teleurgesteld, waarbij mij en misschien ook haar niet duidelijk was wat we dan hadden verwacht. Wat mij betreft, ik had eigenlijk niet zo veel verwacht. Gospel, dat is gewoon positieve muziek, en je verwacht dan wel ongeveer wat je krijgt: filmpjes, info, veel muziek, en ook iets over Martin Luther King. Ook kun je gerust aan mij overlaten om dingen op te pakken die te denken geven, zoals toen iemand uitlegde dat gospel te maken had met the use of your body. Dat is exact de omschrijving van Aristoteles voor de slaaf, zij het in het Oud-Grieks natuurlijk. Daar kun je behoorlijk wat gedachten aan wijden.
Dan ga ik meestal een heel verhaal tegen Manon ophouden, zij begint dan te glunderen en 'voelt een blog opkomen'. Wat er dan bij me opkomt is gêne. Ik praat toch al te veel, en als ik van die expositie iets begrepen heb, dan is het wel dat in het leven niet alles draait om mij (point taken) en evenmin om het praten. Het gaat inderdaad om het gebruiken van je lichaam. In de expositie werd dat gesymboliseerd door bezoekers moreel te verplichten tot de audiotour. Je mocht wel weigeren, maar dan drong de apparaatbeheerder aan en liep je alsnog met dat ding. Praten wordt dan vanzelf een stuk minder.
Er zijn nu twee punten, of misschien eerder twee vectoren in deze blog. De kleur zwart en het zwijgen, het zwijgen misschien als performance. Ik ben benieuwd of ik deze vectoren kan volgen en waar ze me brengen.
Mijn eerste antwoord zou zijn: zwart was in de expo over gospel het object van prijzing. En wel een zwijgende vorm van prijzing. Er was uitdrukkelijk gekozen voor de gospel van zwarte mensen, een benaming overigens die je zonder voorbehoud mag gebruiken. Bij het N-woord moet je oppassen, de expo gebruikte wel negro, want dat werd in de historische filmpjes ook gewoon gebruikt, onder anderen door Luther King. Ook bij wit moet je oppassen, en blank is gewoon verboden. Terecht overigens, je moet er toch niet aan denken dat zo'n tentoonstelling door de fascisten wordt gekaapt. Dat zwart wordt geprezen, in zijn belichaamde vorm van de zwarte medemens, is ook helemaal oké. De politiek en de moraal is wat mij betreft hier niet in het geding.
Ook moet ik voorzichtig zijn met filosofie. Ik gebruik de term object, terwijl gospel toch de ervaring was dat de zwarte mens zichzelf als subject ontdekte. Ja natuurlijk, dat is ook wat ik bedoel. De zwarte mens die object was van de expo was de mens die zichzelf als subject ontdekte, in omvattende zin, van zijn en haar leven, zijn haar godsdienst en zijn haar politiek. Manon wees erop dat de gospel ook aanstekelijk was. We gingen vanzelf meedeinen en je had even geen zin om intellectueel te zeuren. Het kijkende subject raakt door de gospel gedesubjectiveerd onder invloed van dat zwarte (subjectiverende en desubjectiverende) object.
Mijn tweede antwoord ligt in het verlengde van mijn eerste. Door te kijken naar de zwarte gospel gaan we mee met de prijzing. De moraal, politiek en godsdienst hebben in onze tijd veel van hun kracht verloren. De filosofie is al helemaal niet bedoeld voor prijzing, eerder voor kritiek, dus daar hebben we hier ook weinig aan. Willen we ons kunnen overgeven aan prijzing, dan zou de gospel zelf kunnen volstaan. Maar die is voor ons zozeer verbonden met moraal, politiek en godsdienst, dat we een neutraler medium nodig hebben. We moeten kunnen rondwandelen in een voor ons vertrouwde omgeving, een museum, met zalen en schermen, schermen die ons tot op zekere hoogte afschermen tegen de morele, politieke en religieuze complicaties van de prijzing.
Je kunt het wellicht een beetje vergelijken met Bach. Die was enorm gelovig, maar je hoeft niet gelovig te zijn om Bach mooi te vinden. Het is ook heel normaal geworden om Bach uit de kerk te halen en contact met zijn muziek te maken via onze oortjes.
Mijn derde en voorlopig laatste antwoord is dat ik blijkbaar toegang zocht tot de prijzing. Iets in mij wil prijzen, en zoekt daarvoor zijn weg. De kleur zwart, en of dat wel een kleur is doet er misschien niet eens zoveel toe, het zwart is kennelijk een geschikt medium om me tot prijzing te brengen. Ik kan nu vermoeden dat ik nog wel een tijdje doorga met deze serie.
