Brijs - Post voor mevrouw Bromley

Een held is gewoon een held. Er zijn momenten in de geschiedenis waarin mensen een held kunnen worden zonder nog iets te hebben gedaan, in de verwachting dat ze er niets voor hoeven te doen. Tegenwoordig benadert BN'er dit fenomeen, of kinderen op school die worden geprezen omdat het zo fijn is hen te prijzen.

Brijs hoeft weinig anders te doen dan zo'n moment te schilderen, in zijn geval het klimaat in Londen aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. De jongemannen stonden in de rij om te mogen meevechten tegen Duitsland. Wie niet wilde meevechten kreeg door groepjes vrouwen een witte veer opgestoken, het waren lafaards.

Met het uitbreken van de oorlog wordt ook de prijzing lastiger. Eerst is er de post voor de nabestaanden. Nog niet makkelijk om die te bezorgen. Dan is er het omgaan met je gebrek aan lef om die post te bezorgen. Dat overkomt de hoofdpersoon. Hij komt door toeval op een positie waar hij verantwoordelijk is voor de post en krijgt zelfs de macht over de brieven.

Hier komen we op het metaforische en zelfverwijzende niveau van de roman zelf. De roman is zelf post van een schrijver aan ons. De schrijver heeft macht over de taal en macht over ons. Maar het is niet makkelijk om ons in betovering te houden. De positie van de schrijver wijkt van ons weg. We weten niet meer zo goed wat een held is. Het is zelfs te moeilijk om de leugen te bezorgen, zoals 'Hij is gestorven als een held'.

Misschien verklaart dat het documentaire, prozaïsche karakter van deze roman. Als we het te moeilijk vinden om de leugen te bezorgen vertellen we zoiets als de waarheid, iets dat er uitziet als een beschrijving van de realiteit. Dat is ook een manier van prijzen, een soort nulgraad.

Lewinsky - Zehnundeine Nacht

Het leven wordt geprezen omdat er op het eind altijd een rechtvaardige afrekening plaatsvindt.

De traditie van Duizend-en-een-nacht wil dat het einde wordt uitgesteld. Daartoe vertelt de prinses steeds haar verhalen. De prinses van Tien-en-een-nacht is een oudere prostituee die door een vervelende vent, de 'koning', wordt betaald voor haar verhalen. Hoe meer verhalen, hoe meer beloning.


Nog een wet: het verhaal is werkelijker dan de werkelijkheid. Daartoe zet Lewinsky de correspondentie van vertelling en raamvertelling in. Het is daarom allerminst uitgesloten dat de lezer in het verhaal de prijzing van zijn eigen leven vindt. Want net als de koning worden we bediend door een verteller die onze verlangens respecteert en er een draai aan geeft zoals het leven zelf een draai aan onze verlangens geeft.

Roth in aanbidding - Exit geest

Het is wat met die oude mannen die hun jonge vrouwen aanbidden. Ze moeten er al schrijvend wat van maken, want het werkelijke leven heeft hun niet meer genoeg te bieden. Alles is moeilijk geworden. Dus moet de oplossing worden gezocht in heel kleine dingen, dingen die er niet zijn, bijna niet zijn of niet zijn geweest.

Zo ontstaan er correspondenties tussen het ogenblik, de mislukte onderneming, de grens tussen fictie en realiteit, het spook.

Anders dan Walser duikt Roth niet in de filosofie en lijkt hij ons met zijn neus te willen drukken op literatuur. Literatuur heeft niets te maken met kritici die verhelderende waarheden zoeken in biografische gegevens. Maar literatuur kan ook de conflicten niet uit de weg gaan die hier worden uitgespeeld tussen het niet meer en het nog niet. Roth's alter ego Zuckerman beweegt zich gemakkelijk op het terrein van het niet meer, maar kan zich niet verschansen tegen het nog niet, zoals hij dat ziet belichaamd in de mensen met hun mobieltjes en de overwinning van Bush.

Om zijn roman te kunnen schrijven waarin de geesten worden opgeroepen en bezworen moet Zuckerman zich kunnen afzonderen. Maar zijn angsten en verlangens blijven eveneens opspelen, zodat hij zijn vrienden en vijanden wel moet opzoeken. Die strijd kan hij vanuit de positie van het 'niet meer' alleen maar verliezen. Er is maar een vluchtweg, en dat is de aankondiging van de vlucht, waarmee Zuckerman uiteindelijk zijn eigen exit organiseert.

Wat verheldert uiteindelijk de prijzing over deze zelfredding? Ligt in Zuckerman's aanbidding van Jamie een sleutel tot de prijzing van deze roman?

Die sleutel ligt misschien in de anticipatie op het afnemend geheugen. Jamie heeft geen zin in de oude Zuckerman, en is tevreden met haar man. Zuckerman zal dus sterven zonder zijn zin te krijgen en weet dat maar al te goed. Maar hij kan al dromen dat zijn geheugen zal afnemen en dan zal hij de hij-zijdialoog van hemzelf met Jamie kunnen schrijven. Althans, dat zegt hij in zijn roman. Waarmee we dus niet alsnog in de psychologie zijn beland. De roman kan een prijzing zijn wanneer alle buitenkrachten als binnenpersonages worden gerepresenteerd. Zo kan de schrijver ons voor een ogenblik betoveren met behoud van het kritische bewustzijn:

"En op een dag zou ook ik (...) sterven, maar niet voordat ik aan mijn bureau bij het raam was gaan zitten en in het grijze licht van een novemberochtend, uitkijkend over een besneeuwde weg op het stille, door windvlagen gerimpelde water van het moeras dat al dichtvroor aan de rand van het knekelveld van pluimloos riet, vanuit dat veilige toevluchtsoord, met New York en zijn bewoners sinds lang uit het zicht - en voordat mijn afnemend geheugen het helemaal af liet weten - de slotscène van Hij en zij had geschreven:" ... (273)

Moravia's passie voor lezen

Schuilt werkelijk in elke komische situatie iets tragisch? Kan zijn, maar dat wordt al minder wanneer je kunt gaan rekenen, wanneer de prijs van iets bekend is.

Zo verliest de ik-figuur in Moravia's verhaal 'Een passie voor lezen' zijn passie voor lezen wanneer hij door een man wordt betaald om op zijn huis te passen. De man gaat op reis en de ik-figuur leest een detective. Ineens ziet hij een dode vrouw met open ogen in de tuin liggen. Hij schrikt zich een hoedje. Later blijkt het een etalagepop te zijn die daar ligt.

De ik-figuur is teleurgesteld. Hij ziet de prijs voor zijn moed - een dode vrouw te zien, midden in een echte misdaad zitten - aan zijn neus voorbijgaan. Erger nog, hij is ook zijn passie voor lezen kwijt.

En toch, je kunt de prijs ook anders opvatten. Eerder in het verhaal al beschrijft de ik-figuur dat hij tijdens het oppassen een Amerikaanse detective aan het lezen is. Hij is ongeduldig en bladert al snel door naar het eind van het verhaal. De dader blijkt zoals hij al verwachtte een nette man te zijn, iemand van wie je niet verwacht dat hij de moord heeft gepleegd.

Dan al is de ik-figuur zijn passie voor lezen kwijt.

Wat is nu die prijs, hoe kunnen we een verhaal prijzen waarin het verhaal zelf de inzet van een teleurstelling is? Moet je daarvoor het verhaal lezen, of kun je het ongelezen laten, temeer daar ik in deze blog de clou al heb verraden?

Is een prijzing niet gewoon een manier om de prijs op te drijven, en wat moeten we dan met een verhaal zoals dat van Moravia waar de prijs tot nul zakt?

Misschien daarom is de prijzing gehecht aan zijn eigen dubbelzinnigheid. Het is reclame, maar ook reclame zoals iets in de reclame kan zijn, afgeprijsd om de waarde ervan open te laten, open voor een lezer die ook maar wat leest en gegrepen kan worden door de clou of iets anders dan de clou, zachtjes gegrepen en weer losgelaten.