zaterdag 4 november 2017

Loveless

Waarom zou je twee uur lang kijken naar een vrouw die allen zo tergt dat ze bij haar weglopen? Daarvoor moet je de filmkunst beheersen, en daarom dient Zvjagintsev te worden geprezen, zoals ook dubbel en dik gebeurd is. Iedereen houdt van Zvjagintsev omdat hij zelfs een liefdeloze moeder weet te veranderen in een oogstrelende film die tegelijk transparant en mysterieus is. Vooral transparant: veel relevante details worden verstrekt, waaronder de uiterst irritante, liefdeloze moeder van de vrouw in haar datsja, waardoor het in principe mogelijk is begrip op te brengen voor haar dochter.

Het belangrijkste slachtoffer, haar twaalfjarige zoon Aleksej, is maar zo kort in beeld dat het medelijden en het mysterie onze aandacht voor de moeder niet verstoren. Evenmin worden we te zeer afgeleid door haar man Boris, die al even liefdeloos is maar net iets minder hard. Hij is meer het type sukkel, de man is niet meer het toonbeeld van mysterie dat Zvjagintsev in The Return nog had neergezet.

De film gaat dus niet over mysterie. Hij gaat over iets anders. Misschien wel het vermogen om te leven zonder liefde. De Russische medemens van de middenklasse is verwesterd en beseft dat deze ontwikkeling hem ongeluk brengt. Gelukkig kan hij terugvallen op de religieuze mythes van de orthodoxie, de oneindige jubel van de gemeenschap, de reddende kracht van het Russische volk en de oude lijdende moedertjes die de ontsporende mens in het straatbeeld aan zijn ware bestemming herinneren.

Bij Zvjagintsev valt de orthodoxie in twee contrasterende helften uiteen. De ene is de kerk, die in Loveless de gedaante van een christelijk geïnspireerd modern bedrijf aanneemt. Hier telt de schone schijn, er hangen posters van de gouden koepels aan de muur en werknemers scheiden niet. De andere helft is het vrijwilligerscollectief dat de ouders en de politie helpt zoeken naar de vermiste Aleksej. Dat collectief is zwijgend en goed. Typisch Russisch kun je het niet noemen, want het vertegenwoordigt een bescheiden civil society en handelt efficiënt zonder bureaucratie.

De moeder, Zjenja heet ze, is misschien wel, hoe raar het ook mag klinken voor zo'n liefdeloze vrouw, een teken van hoop. Goed, ze verslaapt zich, ze haat haar kind, ze werkt niet samen met haar man in het zoeken naar Aleksej. Maar ze vertoont wel degelijk trekken van een gelovige. Ze gaat mee naar haar moeder, ze belijdt haar liefdeloosheid aan haar minnaar en met haar lichaam reageert ze op de verschrikkelijke ontdekking aan het eind.

Is het dus mogelijk om zonder liefde te leven? Leuker wordt het er allemaal niet op, maar misschien zullen we deze vervelende kans wel onder ogen moeten zien. Het is namelijk te gemakkelijk om moeders als heldinnen te vereren en vervolgens op hun falen af te rekenen. Het is ook te gemakkelijk om van Russen te eisen dat ze net zo worden als wij, wetende dat hun dat wel veel selfies brengt, maar verder weinig geluk.

Een ander symbool dat op een andere manier iets soortgelijks uitdrukt is het poeplelijke plastic roodwitte lint dat aan de voet van een boom onopvallend ligt. Aleksej loopt erlangs, pakt het lint op en gooit het met een verzwaard einde hoog in de lucht waar het aan een tak blijft wapperen. Het lint blijft lelijk, maar past op een of andere manier mooi in de omgeving. Maar dat was ook al zo voor zijn gebaar, toen het half verstopt in de grond zat. De lelijkheid als merkteken van de schoonheid, zoiets.

Afbeeldingsresultaat voor roodwit lint