Rituelen

Dit boek van Nooteboom werd besproken in Van der Paardt en is dus een gids tot Vergilius zoals Vergilius een gids is voor Dante, en Aeneas zich laat gidsen door droombeelden en schimmen in de onderwereld. Op de achtergrond speelt Vestdijk een gidsrol in Rituelen omdat Doorn de ingang is tot de onderwereld van de Taadsen en de handelaren. De roman kun je derhalve lezen als een reis door de onderwereld, waar de schimmen ons een blik op verleden en toekomst gunnen.


Het ritueel, heb ik ooit van Andries Govaart geleerd, schept en verrijkt de ervaring. Pas door de herhaling gaan we doorkrijgen wat we ooit hebben ervaren. In Rituelen lijkt de gevorderde leeftijd geschikt om de rituelen in deze betekenis te laten functioneren. Via de rituelen kunnen we het opbouwen van nieuwe herinneringen stopzetten en ontstaat ruimte om terug te kijken.

Alleen: bij de meeste rituelen in Rituelen valt onmacht op, de onmacht van het ritueel om de uitvoerders te redden. Het lijkt er daarom op dat de verwoesting van de theekom een soort pointe is, een ritueel waarin wordt afgerekend met het ritueel. Het is ook een 'profanatie' in de zin van Agamben, het onttrekken van voorwerpen aan hun functionele bestemming waardoor het ritueel kan worden gemarkeerd als grens van een wereld.

De laatste regels suggereren een dergelijke instelling van een grens, omdat Inni niet deel wil uitmaken van dezelfde wereld als de Taadsen. De roman wordt zodoende zelf een ritueel, een bezweringsritueel waarin de rituelen van de Taadsen worden uitgebannen.

Hoe is het gesteld met de mogelijkheid de roman te lezen als een verkenning of zelfs prijzing van het katholieke ritueel? Op het moment dat Inni de hostie inslikt realiseert hij zich dat die via zijn ingewanden zal worden omgezet in zaad, het zaad dat waarschijnlijk niet vruchtbrengend zal zijn, alleen al omdat hij Petra niet meer zal zien. Rond dit liefdesmotief, en ook rond vaderschap en verantwoordelijkheid, wordt duidelijk wat bij de Taadsen ontbreekt. Rituelen maken zich los van liefde en leiden niet tot liefde.

De liefde van Inni betreft de schimmen die zich aan hem hechten. Is het voor Inni en zijn auteur mogelijk om die liefde te koppelen aan zijn toeschouwerspositie? Dat moet de roman bewijzen. Voorwaarde is dat de mensen op de juiste afstand worden gehouden. In die zin is de zelfmoord van Philip Taads toe te schrijven aan Inni Wintrop en spiegelt zijn wereld het eenmansklooster van de Taadsen. Pas dus op dat je niet te dichtbij komt, stap op tijd uit die wereld van de anderen.