zondag 2 augustus 2015

Houellebecq - Onderwerping

Uit de besprekingen van Houellebecqs roman herinner ik me maar weinig aandacht voor Huysmans. Toch kun je deze roman best lezen als een boek over literatuur. Houellebecq ontwerpt een mooie context voor zijn liefdesverklaring aan de negentiende-eeuwse schrijver.

Het is dan ook maar de vraag of het om een politieke roman gaat. In de politiek ontstaat door keuzes, dynamieken en toeval een landschap waarbinnen de herlezing van Huysmans een zekere urgentie krijgt.

Zelf herinner ik me Huysmans alleen van Tegen de keer, hier aangeduid met zijn Franse titel À rebours. Een studievriend bij theologie maakte me nieuwsgierig door de scène te parafraseren waarin Baron des Esseintes zijn liefde uitspreekt voor namaakbloemen. Die vindt hij mooier dan echte bloemen. Of nee, orchideeën vindt hij nog mooier, want die zijn weliswaar echt, maar lijken op namaak. À rebours geldt als de Bijbel van het decadentisme en inspireerde onder anderen Oscar Wilde.

Bekend is ook dat Huysmans zich later bekeerde tot het katholicisme. De hoofdpersoon van Onderwerping is een hoogleraar die ooit zijn proefschrift schreef rond de these dat je het werk van Huysmans moet lezen vanuit het perspectief van deze bekering.

En zo ontstaat de vraag hoe je in een decadente cultuur, zoals die van Europa dat zijn hoogtepunt al in de Middeleeuwen beleefde, ook volgens Huysmans, toch weer tot bezieling en liefde kunt komen. Die kwestie is iets meer dan een eeuw later nog steeds urgent omdat die bezieling en liefde ofwel ontbreken, ofwel te vluchtig zijn. Het bekende thema van Elementaire deeltjes.

Een sleutelscène is het bezoek van ik-figuur François aan de abdij van Ligugé, waar Huysmans ooit zijn oblatie had afgelegd. Echter, al snel blijkt dat François het roken niet kan opgeven. Nu hield Huysmans ook wel van zijn tabakje, maar hij vond zijn geluk in het katholieke geloof vanwege zijn estheticisme, dat toch vooral een verheffing was. François daarentegen ontdekt dat zijn diepste bron, zijn diepste zelf, 'Klootmans' is:
In tegenstelling tot dat van Huysmans was mijn hart niet 'verschrompeld en berookt door de uitspattingen'; maar mijn longen waren wel uitgedroogd en bewalmd door de tabak, dat wel, zonder enige twijfel. (172)
Anders is het gesteld met de liefde. Nadat zijn studente en minnares met haar ouders naar Israel is verhuisd lijkt het leven van François definitief zinloos. Echter, het verhaal van zijn vader die na de scheiding van zijn moeder een tweede liefde ervoer, en een paar ambivalente ervaringen met hoeren, krijgt hij weer wat moraal.

En dan heeft het bestaan weer een verrassing in petto. De nieuwe dominantie van de islamitische cultuur leidt onze François naar een situatie waarin hij mag trouwen met drie vrouwen en als literatuurhoogleraar weer de studentes aan zijn voeten vindt.

De boodschap is dus positief. Voor mannen als François blijven er kansen komen om binnen de kansen op seks te zoeken naar dat zeldzame gevoel van liefde. Ook binnen een moslimcultuur is dat mogelijk, want degenen die zich daar moeten onderwerpen zijn toch vooral de vrouwen.

Is de inspiratie van Huysmans daarmee definitief uitgeblust? Nee, verre van dat. Bevredigender nog dan het vooruitzicht van een polygaam huwelijk is het werken als wetenschapper met literatuur, in het bijzonder die van Huysmans. Ook hierin krijg François een herkansing onder de islamitische heerschappij met Saoedisch geld.

De prijzing van Houellebecq geldt dus opnieuw, net als in interviews en in De kaart en het gebied, de literatuur zelf als plaats van liefde en vriendschap:
Alleen literatuur kan je in contact brengen met de geest van een dode, op een directere, completere en diepere manier zelfs dan met een vriend met wie je praat - want hoe diep en hoe duurzaam een vriendschap ook is, nooit geef je je in een gesprek zo volledig bloot als tegenover een lege pagina, voor een lezer die je niet kent. (9)
En zo heeft Houellebecq iedereen weer eens gefopt en zit hij zelf met onze centen weer met zijn neus in de boeken, met zijn sigaretje en zijn drankje.

 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten