Spinoza door Miriam van Reijen

Bij de natuur van Spinoza lijkt de vraag nog hooguit hoe we kunnen aannemen wat toch al gegeven is. Lezen we Miriam van Reijen, dan komen we uit bij een ultieme gift, een doos van Pandora.

Een voordeel van inzicht in de natuur is dat we het gegevene effectiever kunnen aanpakken. Aanpakken om wat te doen? Conatus. Latijn, haast onvertaalbaar. Streven, zich in het bestaan houden, zich ontplooien, macht bijna. En dan kom je uit bij recht. De conatus schikt zich onder het recht van de ander, omdat dit - ook als het soms niet zo lijkt - zijn eigen macht bevordert.

Zien we dat eenmaal in, dan is niet de wetenschap met bijbehorende blijheid de bekroning, maar de politiek. Van Reijen sluit daarom, net als Spinoza zelf, af met de politieke filosofie. Macht introduceert nu een doel, bijvoorbeeld vrede, veiligheid en zekerheid voor de onderdanen.

Na de uitleg, die wordt doorgetrokken naar de vrouwenkwestie, permitteert Van Reijen zich aan het slot een vraag aan Spinoza,  naar aanleiding van zijn Politiek traktaat, waarbij de filosoof zelf stierf. En de conatus verweesd achterliet, of in handen van medefilosofen, misschien ook vrouwen.

Spinoza kan nog net schrijven dat vrouwen, omwille van de rust en zekerheid in de staat, niet moeten deelnemen in overheidsorganen. Vanwege de mannen. Want die 'minnen vrouwen meestal alleen uit wellust'. Omdat mannen zo zijn, functioneren ze beter zonder deelname van vrouwen.
De vraag van Miriam van Reijen luidt dan waarom Spinoza hier niet kiest voor acceptatie van risico's, zoals hij bijvoorbeeld wel doet in zijn pleidooi voor vrijheid van meningsuiting.

Is het een vrouw die het vraagt? Nee, zegt Van Reijen, ze vraagt niet 'als vrouw, maar als collega-filosoof' (219).  De vrouw is even buiten werking gesteld. Maar ook als filosoof erken je de risico's van dat lichaam dat mannen verwart, en misschien de geest, want wat is een vrouw? De vrouw wordt regisseur van politiek, filosofie en, omdat ze buiten werking gesteld moet worden, het volgen van Spinoza.

De conatus is in gevaar. Vrede en veiligheid worden bedreigd door de wellust, en daarmee de staat en haar onderdanen.

De doos van Pandora gaat open. De gevaarlijke passies komen in de wereld. En de gevaarlijkste blijft in de doos achter.