Misschien zou je de roman kunnen samenvatten met de gedachte: het een lokt het ander uit. Je droomt binnen die keten van een betekenisvol noodlot, als het ware om de dood te spiegelen.
Een Russische émigré in Parijs komt nogal wat spiegels tegen, en die spiegels zijn weerspiegeld in de roman. De ene 'moordenaar' weerspiegelt de andere 'moordenaar' en komt hem later weer tegen. Zijn spook.
De Russische obsessie voor de zin van het leven spat van elke bladzijde en moet als het ware door de spiegels heen bevestigd worden in het andere van de spiegel. De dood is niet alleen de spiegel van het leven, hij onderbreekt ook plotseling dat leven dat zich aandient als ritme.
Zo kunnen we begrijpen - zonder het te begrijpen - dat alleen de mens die oog in oog met de dood is geweest het leven kan waarderen in zijn zinvolheid. Is dat Camus? Ja, maar ook Dostojevski en de in het boek verzwegen Solovjov.
Maar het is ook Apuleius, wiens Gouden ezel wel in de roman wordt genoemd. Het gaat dus niet om een statische weerspiegeling, maar om een weerspiegeling waarin het ik zichzelf en de ander in metamorfose ziet:
Ik denk dat volgens een zoals altijd onverklaarbare emotionele overeenkomst Jelena Nikolajevna ongeveer hetzelfde ervoer als ik; haar gemoedsbewegingen leken op de mijne - zoals holvormig glas lijkt op bolvormig glas, door de gelijke kromming, het resultaat van een en dezelfde tweevoudige beweging. (71)Deze quasi-logica ligt aan de basis van de roman van Gazdanov als detective, liefdesroman en ideeënroman.
Misschien verklaart het ook waarom de roman de besprekers in de krant niet helemaal heeft kunnen overtuigen. De erfenis van de menippese satire bindt de stijl aan de doorbreking van helderheid. De geniale zinnen moeten dus opzettelijk worden afgewisseld door draken van zinnen.
We moeten dus door alle prijzingen heenkijken, het zijn slechts holle of bolle glazen waardoor we de roman maar vaag zien. Juist die vaagheid moeten we koesteren, als de mogelijke, virtuele aanwezigheid van iets noodlottigs dat nog voor ons ligt:
Een al te grondige kennis droeg een onmiskenbaar gevaar in zich: dat ik geen zin had ernaar terug te keren, zoals naar een boek dat je gelezen en begrepen hebt. (100)Daarom stel ik hier graag vast dat Daniël en Toine even goed in elkaar passen als holle bolle glazen.Ze willen een roman die uitbundig wordt geprezen via omwegen doorgronden. Ze hebben begrepen dat recensies dit boek geen recht doen en dienen daarvoor te worden geprezen. Ze hebben Gazdanov met de aard van zijn bespiegelingen niet doorgrond en laten zodoende de lezer de ruimte die hij nodig heeft om naar het boek terug te keren.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten