In die zin is het niet waar dat Amerika het land is van de kinderlijke onschuld. Of het is wel waar, maar dat Amerika is niet los te bezien van het Amerika van de immigranten, wier ziel te belaagd is om het verleden nog te kunnen prijzen, en die zich ineens geplaatst zien tegenover een ruimte die ze nog steeds niet kunnen bevatten.
Nabokov moest eerst Lolita schrijven voordat hij Pnin schreef. Hij moest afrekenen met die kinderlijke onschuld, en hem daarna op die andere manier weer hernemen. De manier van Pnin. Daarvoor gebruikt Nabokov een paar meesterlijke trucs, zoals meesterlijk wordt uitgelegd door Michael Wood in zijn nawoord bij de Penguin-Pnin (je gaat haast denken dat Nabokov, behalve achter Pnin en de verteller, ook achter Wood schuilgaat...). Nabokov voert een verteller in die niet zomaar Nabokov zelf is maar evenzeer ook Pnin. Verder lijkt het boek eerder een serie verhalen dan een roman. Bij elk hoofdstuk, ja elke alinea, vergeet de lezer wat zich eerder heeft afgespeeld en begrijpt hij nauwelijks de samenhang. En, last but not least, Pnin wordt neergezet als een grotesk persoon zonder clown te worden. Hij is onhandig, blijft hangen in een onvolmaakte Engelse uitspraak, maar realiseert precies zo de Amerikaan die hij wilde worden, de Amerikaan als zodanig.
Rusland is wellicht de belangrijkste 'schaduw van het hart', het prerevolutionaire Rusland, maar we weten inmiddels dat het postrevolutionaire en postcommunistische Rusland daar maar moeilijk van los te maken is. We herkennen het als een vreemd politiek, culinair en cultureel allegaartje. Pnin spreekt over Anna Karenina alsof het een realistisch verslag is en constateert dan inconsequenties in tijdsduur. Iets wordt de ene keer als drie jaar beschreven, en elders weer als vier jaar. Het wijst op de afstand die Pnin neemt tot het realisme, en geeft de lezer een aanwijzing dat we de roman Pnin evenmin moeten opvatten als een realistisch verslag. Met andere woorden, het realisme is ook maar een van de schaduwen die deze fictie tot in zijn hart omgeven.
Wood zegt het mooi, met een woord van Nabokov zelf. Amerika wordt in Pnin uitgevonden. Ik denk: de ruimte is gegeven maar onbevattelijk. De enige oplossing is tijd en een ongelooflijke inventiviteit, waarbij virtuositeit en naïviteit door elkaar lopen. Nabokov had naar eigen zeggen veertig jaar nodig om Rusland en Frankrijk uit te vinden. Bij veertig zou je kunnen denken aan de exodus, waarin Israel ooit is uitgevonden en de herinnering aan de vleespotten van Egypte moest worden bezworen. Wat natuurlijk nooit gelukt is. Wat is het Boek anders dan een mobiele pyramide, een oproep tot gedenken die ons uitlevert aan een ruimte die onbevattelijk is? Waardoor dat gedenken zelf verstrikt raakt in zijn tegendeel, het steeds opnieuw vergeten en schijnbaar opnieuw beginnen?
Iets van die ervaring bepaalt ook dit blog. Toen ik Pnin uit had kon ik onmogelijk oplepelen wat er gebeurde en waar het over ging. In dit blog probeer ik het alsnog te verwerken, maar het lijkt of ik het boek niet gelezen heb en er dus niets te verwerken valt. Maar misschien maakt juist die ervaring dus iets duidelijk over het boek zelf. Moet ik het toch nog eens gaan herlezen...
Geen opmerkingen:
Een reactie posten