Dat het een prijzing is, verklapt de schrijver zelf pas op het einde, het einde van het boek, van de mensheid, van de prijzing zelf: 'Au moment où des derniers représentants vont s'éteindre, nous estimons légitime de rendre à l'humanité ce dernier hommage ; hommage qui, lui aussi, finira par s'effacer et se perdre dans les sables du temps ; il est cependant nécessaire que cet hommage, au moins une fois, ait été accompli.'
Daarmee belanden we regelrecht in Foucault, aan wie de formuleringen ongetwijfeld met opzet doen denken, temeer daar die naam kort daarvoor nog genoemd was. We hebben dus te maken met een polemische prijzing, een oorlog tegen wat de roman bestempelt als de overschatte intellectuelen, de intellectuelen die altijd voor alle problemen technische oplossingen zoeken. Foucault zag het einde van de mens als het einde van de subjectiviteit en als het begin van een andere verhouding van de mens tot zichzelf, het 'zelfbestuur'.
Het lijkt of Houellebecq de dépassement van de mens haast andersom ziet. Door genetische ontdekkingen kan de wereld à la Huxley door wetenschappers gecontroleerd worden, maar met een niet-wetenschappelijk doel, een algehele entrelacement van de mensheid onder het vaandel van broederschap. Wat dan overwonnen is, is vooral het individualisme, de mens als individu dat naar genot streeft en zich daarbij steeds meer opsluit in zichzelf en zijn eigen frustraties.
Hoe slaagt een schrijver erin zich met liefde te verplaatsen in zijn twee helden, de halfbroers Bruno en Michel? Hoe kan hij hun seksuele en wetenschappelijke dwaaltochten van binnenuit meemaken waarbij hij erin slaagt de lezer mee te nemen? Bewijst dat niet dat hij van die tijdsfiguur maar moeilijk afscheid kan nemen? Of dat het afscheid nemen hem zo gemakkelijk afgaat dat hij erin blijft hangen?
Daarmee voelt de schrijver iets aan van onze tijd, of die van eind vorige eeuw. Vandaar dat het boek door zovele miljoenen verslonden is en in 25 talen vertaald. We zijn nog steeds gefascineerd door Charles Manson en geloven gemakkelijk dat Mick Jagger iets met hem te maken heeft, en met iets in ons, iets dat maar niet bij zijn warme, intieme bestemming wil aankomen.
Daarom opper ik een andere mogelijkheid het boek te lezen. Het afscheid wordt voortgezet, uitgesteld, we willen nog een tijdje in deze prijzing van de mens blijven hangen, in een entrelacement die ook nog het verleden omvat.
De schrijver, en met hem de lezer, zijn als de vogel die in het boek genoemd wordt, die in de grond blijft pikken (becqueter) ook als er in die grond niets meer te halen valt. Het is alsof je een boek van Beckett ('pikker') leest, van die stem die zegt dat hij blijft doorgaan totdat hij stopt, en hij zal onvermijdelijk stoppen. Een personage (ik meen Bruno zelf) in Les particules élémentaires zegt dat hij de romans van Beckett nooit heeft uitgelezen. Zo kun je blijven 'becqueter', het einde mijdend zolang het er niet is.
Het zou kunnen dat, zoals wel wordt beweerd, Houellebecq met Beckett de ervaring deelt van een moeder die hun leven in een wurggreep hield. 'The only sin is the sin of being born' (Beckett). De meest waarschijnlijke bevrijding van de mens, zou ik denken, is er een waarin hij de vlucht voorwaarts zoekt, een symbiose van allen met allen en alles. De situatie waarin je de geboorte altijd voor je hebt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten