Een film zoals The Jackal (1997) wil al die veranderingen - van de tijd en van onszelf - gebruiken om spanning op te wekken. Maar juist deze remake van de beroemde film uit 1973 laat zien dat de combinatie van al die veranderingen een statisch resultaat oplevert. Kan een filosoof daar nog iets mee? Jazeker, dit prikkelt ons om na te denken over het statische verschil tussen mens en tijd, een verschil dat bij alle veranderingen gelijk blijft.
Kijken we naar de jakhals zelf, huurmoordenaar Bruce Willis. Hij steelt paspoorten, spuit auto's binnen een minuut in een andere kleur en blijft zodoende onder de radar van de politie die hem achterna zit. Die politie moet ook veranderen. Ze moet samenwerken met de Russen en zelfs met een vastzittende Ira-terrorist, Richard Gere. Willis en Gere mochten elkaar niet, lees ik in de achtergrondinformatie. Gere was gevraagd voor de rol van de jakhals maar weigerde. En bij het filmen moesten de twee mannen - anders dan Pacino en De Niro in Heat - uit elkaar worden gehouden.
Er komt bij al die separatie wel zoiets als een dans tot stand, geconcentreerd rond de ex-partner van Gere, de Baskische vrijheidsstrijder Isabella Zanconia. Ergens in de film vernemen we (uit de mond van de Russische politiecommissaris Valentina) dat Basken bekend staan om hun onveranderlijkheid in de strijd en in de liefde. Het lijkt er dus op dat Zanconia de onveranderlijke spil is die de film nodig heeft om alle contrasten eromheen te verdelen. Alle mensen veranderen, behalve de Basken. En juist daarom veranderen alle mensen.
Films zijn volgens filosoof Gilles Deleuze beeld-beweging ('image-mouvement') en beeld-tijd ('image-temps'). We kunnen het beeld niet opvatten als een statische identiteit omdat het een film is. Je zou kunnen zeggen dat de tijden veranderen omdat beelden eerst geen film waren en later wel. Na de uitvinding van de film is het onmogelijk geworden beelden nog los te koppelen van de beweging en de tijd. Beelden zijn doordrongen van tijd, en houden op te zijn wat ze zijn. Ze verbinden het actuele met het virtuele. Deleuze denkt dat de Hollywoodfilm de overgang van beeld-beweging naar beeld-tijd niet meemaakt en zoekt zijn heil bij de Italiaanse neorealistische films en bij Ozu. Maar het moet toch mogelijk zijn om door de actie van The Jackal heen iets te zien van de film die we als beeld-tijd begrijpen.
We moeten die tijd zoeken op momenten dat de camerabeweging afstand neemt van de wereld zoals die via het bewustzijn van de personages als een zinvol geheel wordt ervaren. Dat brengt ons enigszins in de buurt van de blik van de verteller (regisseur) maar niet helemaal. Vergelijk het met de 'vrije indirecte rede' in de literatuur. Daar lijkt het of de verteller aan het woord is, maar zijn woorden zijn gekleurd door de gedachtewereld van zijn personages. Daardoor wordt het onmogelijk om de woorden of beelden te herleiden tot het bewustzijn en kunnen ze gaan fungeren als tekens die - volgens de insteek van deze blog - het verschil tussen mens en tijd markeren.
Volgen we het spoor van Zanconia, dan komen we terecht bij de scène dat de politie haar met Richard Gere bezoekt om informatie uit haar los te krijgen over de jakhals. Inmiddels is Zanconia getrouwd met een lieve man met wie ze twee kinderen heeft. Maar haar hart brandt natuurlijk nog steeds voor Gere, wat nog eens versterkt wordt door het trauma van de miskraam, het gevolg van een verwonding door de jakhals. We zien haar in gesprek met Gere, terwijl de politie op afstand toekijkt. Steeds lijkt het of ze elkaar gaan zoenen, wat natuurlijk niet kan, alleen al omdat manlief met de kinderen binnen gezichtsveld op een steiger bij het water zit te kletsen.
De aarzeling ontlaadt zich in een actie: Zanconia speelt Gere een sleuteltje toe waarmee die na afloop van de jacht op de jakhals ergens een kluis kan openen en terug kan naar zijn geliefde Ierland. Het lijkt erop dat ook zijzelf, het statische centrum van de film, door die actie verandert. Door Gere naar Ierland te laten gaan kan ze afzien van haar Baskische passie en haar leven in vrede met de lieve man voortzetten. De aarzeling wordt daarmee een integraal onderdeel van de actie, waardoor we het zicht op de image-temps verliezen.
We kunnen echter evengoed en zelfs beter de actie opvatten als voortzetting van de ruïne die Zanconia met haar aarzeling vertegenwoordigt. Haar leven met haar man redt ze op dit moment niet echt, want de jakhals zit achter haar aan, ze moet haar huis verlaten en wordt meegezogen in de klopjacht waarbij ze haar leven op het spel moet zetten en aan de zijde van Gere vecht. Zolang er misdadigers en huurmoordenaars zijn kan haar vredige leven altijd worden gestoord. Ook Gere's leven is met haar actie niet gered. Hij kan niet voorkomen dat de Russische Valentina door de jakhals wordt gedood en verneemt nog net van haar dat de jakhals haar had gevraagd aan Gere door te geven dat hij niet voor zijn vrouwen kan zorgen. We mogen aannemen dat hij dit trauma altijd zal meenemen, zelfs als hij zijn nieuwe leven in Ierland kan beginnen.
De jakhals wordt verslagen, in de actualiteit. Maar in de virtualiteit zadelt de film ons op met twee onwenselijkheden, twee destabilisatoren van ons leven op onze comfortabele ligbank. De eerste is die van de Russische maffia die steeds beter wordt in het wegduiken onder de radar. De zegen van de techniek valt voortaan naadloos samen met het kwaad van de techniek. De tweede destabilisator is het vredige leven zoals dat door het gebaar van deze film wordt uitgedrukt. Het is een remake van De day of the jackal, maar de actie kan ons maar matig boeien. Bijna gaan we verlangen naar het ongetwijfeld saaie leven van de man van Zanconia met zijn gezinnetje, maar we kunnen dat leven alleen volhouden wanneer we de spoken van goed en kwaad blijven oproepen. En zelfs dan raakt de kijker teleurgesteld omdat alles volgens verwachting wordt afgewikkeld. Met andere woorden: de remake is een begrafenis, niet alleen van de jackal maar ook van de film, een begrafenis die allerminst de vrede brengt waarnaar we zo dachten te verlangen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten