Ook beluistert de lezer de verwijzing naar Augustinus. En inderdaad krijgen we een uiterst uitgebreide vertelling voorgeschoteld waarin de gebeurtenissen belicht worden vanuit de ziel van een enkeling. Die enkeling gelooft niet alleen in een collectieve geschiedenis, zoals zijn tijdgenoten daarin geloofden, maar ook in een eeuwig leven dat naast en na ons leven bestaat: 'Er is een bovenmenselijke sfeer, een eeuwige orde, waar de schulden neerstorten in het stof, en de deugden verheven worden tot geest.' (911)
Haast vanzelfsprekend komt Nievo met zijn roman in een epische structuur terecht, een vormgeving die eeuwigheid, collectieve geschiedenis en belichaming daarvan in individuele deugden met elkaar vervlecht. Zo'n epische structuur kan zelf niet anders dan ideaal eindpunt zijn voor een verteller die deel uitmaakt van een onvolmaakte geschiedenis waarop die deugden moeten worden bevochten. We hebben dus met een Bildungsroman te maken, met alle dubbelzinnigheden vandien. In de geschiedenis rijst een individu op dat deugden zelf kan bevechten, maar dat alleen kan voorzover hij zelf al over deugden beschikt.
Voeg daarbij ook nog eens de wellicht belangrijkste deugd van de verteller, zijn vermogen tot liefde. Centraal staat de relatie tussen hemzelf en zijn Pisana, een geschiedenis van verwijdering en verrassende toenadering, tussen een grillige vrouw en een tamelijk stabiele held. Zij doet hem uiteindelijk zowat het ergste aan wat een geliefde haar geliefde aandoet, namelijk sterven, en daarvoor al regelen dat hij trouwt met een andere vrouw. Dat huwelijk wordt niet echt gelukkig, maar hoofdpersoon Carlo blijft zijn Pisana oneindig dankbaar, een dankbaarheid die hijzelf uitlegt onder verwijzing naar het geloof in het hiernamaals, zijn hoop om zijn Pisana ooit terug te zien.
Haast ongelofelijk dat deze dikke roman (1033 p.) in slechts acht maanden geschreven is, dat Nievo slechts 29 jaar is geworden, en dat hij het merendeel van de historische gebeurtenissen van de roman niet zelf heeft meegemaakt omdat ze zich voor zijn tijd afspeelden. Hem heeft het zeker niet ontbroken aan de epische afstand die nodig is voor het overzicht, evenmin als aan de verbeelding die nodig is die gebeurtenissen door de ogen van individuele personages te belichten.
De roman lag in de bibliotheek op een boekentafel die gewijd was aan de eerste en tweede wereldoorlog. Zelf denk ik eerder aan zoiets als Napoleonromans, naast de romans van Stendhal en Tolstoj. Ook in die romans worden werelden ontworpen en gereconstrueerd waarbij Napoleon de positieve of negatieve inspiratiebron is. Een natie ontstaat omdat vanuit de verbrokkeling de overwinning op de vijand onmogelijk is. Tegelijk met de natie ontstaat de alliantie en zoiets als de Europese idee. Naties spiegelen zich aan elkaar en breken die spiegels, of ruilen ze in voor andere spiegels. Oude werelden worden gedroomd en afgebroken tot op hun nulpunt om plaats te maken voor nieuwe.
Midden in de kern van de romans staat de omvorming van het epische heldenideaal van de waardige dood naar de verheffing van de romantische liefde. Wie waardig sterft geeft niet alleen leven aan het volk, maar geeft ook toe aan zijn verlangen naar zijn gestorven geliefde, die voor zijn dood en na haar dood al zijn muze en gids was: 'Bij zonsondergang zie ik je gekleed in je purperen heldinnenmantel verdwijnen tussen de vlammen van het westen, en een lichtstraal van jouw gezuiverde gezicht laat een lang spoor achter door de lucht als om mij de weg te wijzen.' (1033)
Hoe Nievo dat klaarspeelt, de omtovering van een grillige Italiaanse vrouw tot dit serene wezen, dat alleen al vormt voldoende reden om je in deze roman te storten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten