Martin Walser probeert zich in deze roman te bevrijden van het nog steeds op de Duitsers drukkende geweten. Hij zet daarvoor de affaire in van een oude man met een jonge Duits-Amerikaanse studente, en vervlecht die op kunstige wijze met de mens-machinefilosofie van La Mettrie. Ook La Mettrie wilde de mens bevrijden van zijn geweten, althans op het gebied van de liefde, door in navolging van Spinoza de eenheid van geest en materie te benadrukken.
Echter, protagonist Gottlieb Zürn lukt het maar niet om te genieten van het kwaad, bijvoorbeeld wanneer hij hoort dat de zelfverzekerde, vitale kunstenaar Paul Schatz is gestorven. Dan ontstaat er in Gottlieb zoiets als een inzicht: 'Endlich begriff er, warum Bösartiges so beliebt ist: Sobald er auf etwas Lobendes, gar Preisendes stieß, konnte er nicht weiterlesen, sein Magen drehte sich um, wenn er las, daß jemand noch etwas gut fand. Und konnte das Lobende Zeug doch nicht einfach weit von sich werfen. Er mußte weiterlesen, obwohl es ihm von Satz zu Satz schlechter ging, aber aufhören konnte er erst, wenn er sich dem Ersticken nahe fühlte...' Zelfs het raam openzetten helpt niet, omdat hij dan onmiddellijk denkt dat er binnenkort alleen nog maar ramen zijn die je niet kunt openzetten...
Met andere woorden, de prijzing heeft lichamelijke effecten die passen in de kettingreacties die zich voortdurend voordoen. Vandaar misschien dat de terugkeer naar zijn vrouw Anna zo overtuigend is. Niet als geslaagde verzoeningspoging, zo zit de intellectueel Gottlieb niet in elkaar, hij zou dan ook zijn affaire met Beate met haar moeten kunnen delen. Nee, het zijn de ogen van zijn vrouw, haar zuivere blik die even open en uitdrukkingsloos is als de zee.
In de filosofie ontdekt Gottlieb (al voelt hij zich eerder zelf ontdekt) een equivalent in een opmerking van La Mettrie over Pascal: 'Wenn man redend herumsaß oder beim Essen, mußte er links von sich immer einen Schutzwall aus Stühlen oder einen Nachbarn haben, nur daß er nicht in die entsetzlichen Abgründe sehe, in die zu stürzen er immer wieder befürchten mußte, wohl wissend, daß das Einbildungen waren.'
In die zin, zou je misschien moeten zeggen, word je eerder gelezen door deze roman dan dat je hem leest. En wordt de prijzing uitgewist, voor een ogenblik.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten